สุภาษิตอีสาณบ้านเฮา

ภาษิตอีสานบ้านเรา

เดือน ๑
ตกฤดูเดือนอ้ายสายลมโชยหนาวหน่วง เดือนนี้ตกหว่างช่วงสังโฆเจ้า เฮามาพากันค้ำทำบุญตักบาตร ปริวาสซ่อยยู้ชูค้ำศาสนา

เดือน ๒
ฮอดเดือนสองมาอย่าช้ายามข้าวใหม่ปลามัน ให้เฮามาโฮมกันแต่งบุญประทายข้าวเชิญให้มาโฮมเต้า อย่าพากันขี้ถี่ บุญคูณลานของเก่านี้ให้เฮาได้ฮักสา

เดือน ๓
ฮอดเดือนสามมาท้องฟ้า ปลอดโปร่งสดใส ไปทางได๋เห็นแต่คนทำบุญซั่วแซวเต็มคุ้ม เหลียวเห็นชุมสาวน้อยพากันปิ้งข้าวจี่ เฮือนละสี่ห้าปั้นพอได้ดอกใส่บุญ บางผ่องมีข้าวปุ้นตกแต่งอาหาร มีเทิงหวาน เทิงคาว หมู่เฮามาโฮมต้อน
เดือนสามคล้อยเจ้าหัวคอยปั้นข้าวจี่ ข้าวจี่บ่ใส่น้ำอ้อยจั่วน้อยเช็ดน้ำตา

เดือน ๔
ให้คอยซอมไปทางหน้าเดือนสิมาเป็นเดือนสี่ หลังจากบุญข้าวจี่แล้วถึงบุญ
ผะเวสเจ้า เฮาสิได้ดอกแต่งทาน โขงเขตบ้านย่านถิ่นแดนอีสาน สุขสำราญเหลือหลายม่วนยินกะเลยฟ้อน ตอนหว่าง ตอนคนตั้งใจฟังทางน้องพี่ ตอนกัณหาชาลี สิพรากพ่อแม่แก้ว คนสิให้กั้นบ่ฟัง มีเพียงปีละครั้ง ให้เฮาซ่อยกันสานจัดเป็นงานประจำปีประเพณี ให้หมู่ชนหลังฮู้

เดือน ๕
ตกฤดูเดือนห้าสายลมบ่มาผ่าน เห็นดอกจานเพิ่นแย้มบานเย้ยอยู่ถ่งนา เดือนนี้บ่ได้ช้าปีใหม่เข้ามาเถิง ให้พากันทำบุญปล่อยเต่าปลาลงน้ำ เต่าสิถามหาพุ้นคนใจบุญสิมาปล่อยนกสิงอยง่าไม้ คอยถ้าตั้งแต่ฝน เดือนนี้ม่วนล้นๆคนกะหลั่งมาหลายเอาทรายมากองก่อเจดีย์ไว้
เดือน ๖
ฮอดเดือนหก ฟังเสียงฟ้าไขประตูอ้องบอกข่าวเมืองคน มีแต่ลมกับฝนสงเสียงกึกก้องสายตามองดูแล้วในใจก็หากมองได้ยินเสียงเขียดอีโม้ ลำเกี้ยวใส่ผู้สาว
เห็นปลาขาว ปลาชิว ปลานิล ปลากะเดิก แล่นหยอกกันเล่นหลากหลาย
เดื่อนนี่ เปิดโทษอ้ายบ่มีเรื่องเลอหลัง อัสดงดวงอาทิตย์ลับลงปลายไม้
เห็นแต่สิเน้นวันเพ็ญ ๑๕ ค่ำ วิสาขาประเสิรฐล้ำ ชาวบ้านอยู่หลายไผกะยิ้มเป้ย ๆ
ลงวัดเวียนเทียนเดือนใดเวียนมาถึงคุณครองเจ้า

เดือน ๗
เดือนเจ็ดเผาความฮ้าย อันตรายบ่มาผ่านนิมนต์พระขึ้นบ้าน เล็งเป้าเข้าใส่ธรรม บุญสิมาช่อยค้ำชูส่งราศี บารมีผลทานสิไล่มารเลยพ้น ตั้งแต่คนเฮาได้ เคยได้ยินแต่ปางก่อนบุญชำฮะสละความเดือดฮ้อน เมืองบ้านสิชุ่มเย็น

เดือน ๘
เดือนแปดมาฮอดจันทร์เพ็งแจ้ง ทอแสงใสสง่าเดือนแปดมาฮอดสิแววขึ้นลื่นหลัง เดือนนี้สงฆ์เผิ่นยั้งเข้าอยู่จำพรรษา ภาวนาอบรมข่มใจทุกแลงเช้า เฮามาพากันเข้าทำบุญพร้อมพร่ำ ถวายผ้าอาบน้ำให้ยาท่านเพิ่นใช้สอย เดือนปดคล้อยเข้าลมสิทั่งใบเสียว เหลียวเห็นฝูงปลาขาว แล่นลงโฮมต้อน กบเพิ่นนอนคอยท่าฝนมาสิได้ม่วน ลงแล่นน้ำโฮฮ้องสั่นแซว

เดือนเก้า ๙
เดือนเก้ามาฮอดแล้วบ้านป่าขาดอน เห็นนกเขางอนคอนส่งเสียงหาชู้ เถิงฤดูเดือนเก้าอีสานเฮาท้องถิ่น คงสิเคยได้ยินประดับดินก้อนข้าวทานทอดน้อมถวาย พ้นจากมารหยาบฮ้าย พากันอยู่เป็นสุข บ่มีโพยภัยทุกข์ ผ่านกลายมาใกล้ มีแต่ใสสดชื่นคืนวันแสนม่วน ต่างกะชวนพี่น้องลงเต้าแต่งทาน เดือนเก้าได้เป็นกาลแห่งวัสสากาล ประชาชนชาวเมืองกะเล่าเตรียมตัวพร้อม พากันทานยังข้างประดับดินกินก่อน ทายกทานให้เจ้าพระสงฆ์พร้อมสู่ภาย ทำจั่งชี้บ่ฮ้าย ถึงขอบปีมาพระราชาในเมืองกะจงทำแนวนี้ ฮีตหากมีมาแล้ว วางลงให้ถือต่อ จำไว้เด้อญาติโยมพ่อพี่น้อง อาตมาเว้าให้เล่าจำ
เดือน ๑๐
เดือนสิบฮีตหนึ่งนั้นพอเถิง เดือนสิบแล้วทายกโดยทาน เบิกพลีกรรมทำทานต่อมาสองซ้ำ ข้าวสากนำไปให้สังโฆทานทอด พากันหวังยอดแก้วนิพพานพุ้นที่สูง ฝูงหมู่ลุงอาวป้า คนาเมืองน้อมส่ง ศรัทธาลงทอดไว้ทานให้แผ่ไป อุทิศให้ฝูงเปรตเปโต พากันโมทนานำสู่คนจนเกลี้ยง

เดือน ๑๑
เดือนสิบเอ็ดว่านั้น หัวลมอ่วยเชยหนาว ช่วงผู้สาวสิผิวลายส่วนผู้ชายสิผิวเกลี้ยง ได้ยินเสียงลมต้องกกชำสาอยู่เวิ่น ๆ คือกับเสียงเฮียกเอิ้น ว่าออกพรรษาแล้ว พระสงฆ์เจ้ากะสิลาแม่ออกค้ำ เมือบ้านบ่อนอยู่เดิม